14 اسفند:،روز اجسان و نیکوکاری

گزیده بیانات امام خامنه ای پیرامون احسان و نیکوکاری

۱

هرکس خودش را موظف بداند که انفاق کند
ما همیشه از اسلام اینطور فهمیده ایم که کسب درآمد البته از طرق مشروع آزاد است و مانعى ندارد؛ منتها این اجازه همراه با ایجاب و الزام انفاق است؛ یعنى اگر کسى درآمدى کسب کرد، ولى حتى انفاق مستحب نکرد، او پیش خداى متعال مؤاخذ است. ما نمى توانیم بگوییم که انفاق واجبمان را کردیم، مالیاتمان را دادیم، خمس و زکاتمان را هم دادیم، از این پول نمى خواهیم خرج کنیم؛ در حالى که مى دانیم در جامعه فقر و کمبود هست؛ نخیر، این آدم پیش خداى متعال سعادتمند نیست؛ مرضى عند الله نیست؛ براى خاطر اینکه آن حسابهاى الزامى جداست؛ باب دیگر و جریان دیگرى است. انفاقات استحبابى را هم براى ما قرار داده اند. مستحب است، یعنى آن حکم واجب را ندارد که من در هر موردى لزوما این کار را بکنم؛ اما اگر کسى بالمره باب این مستحب را بر روى خودش ببندد، بلاشک خلاف اراده و خلاف اقتضاى احکام الهى کار کرده است؛ … هرکس خودش را موظف بداند که انفاق کند. آن کسانى که بیشتر درآمد دارند، نسبت انفاق را بیشتر کنند. آن کسانى که کمتر درآمد دارند، باب را نبندند؛ به همان نسبت انفاق کنند. اگر این کار راه بیفتد، البته خوب خواهد شد…اگر … هرکس همان چهل همسایه ای را که در شرع مقدس اسلام هست، رسیدگى کند، بازهم به نتیجه خوبى خواهیم رسید. البته حالا واقعا لازم هم نیست که هر چهل خانه را برویم و رسیدگى کنیم؛ چون دایره وسیعى مى‏شود؛ اما بالاخره یک همسایه، دو همسایه، سه همسایه را در نظر بگیریم و آنها را یا تأمین کنیم، یا کمک کنیم، یا راه بیندازیم و از دیگران مستغنى شان بکنیم. اگر این روح نیکوکارى و انفاق در مردم به وجود بیاید، خوب است. آن چیزى که ما در جوامع غیر مسلمان می بینیم، این کمبود است؛ و الا در اینگونه جوامع گاهى یک نفر پیدا مى شود و همه ثروت عظیم خودش را، حتى از وراث خودش بازمى دارد و به فلان مؤسسه خیریه مى‏بخشد. اینطور نیست که در جوامع جامد و آهنین و ماشینى غربى هیچ کس نباشد که انفاق کند؛ چرا، بنیادهاى خیریه خیلى پرپول و خیلى عالى وجود دارد که به افراد کمک مى کنند؛ به مؤسسات کمک می کنند؛ به حیوانات کمک مى کنند! آن چیزى که در آنجا نیست، همگانى و همه گیر بودن این روحیه است. یک روز در کشور ما و سایر کشورهاى اسلامى این روحیه همه گیر بوده است؛ یعنى هرکسى موظف بوده که پولى براى انفاق کنار بگذارد؛ یا رایج بوده که در ماه رمضان به نیازمندان افطارى بدهند؛ نباید بگذاریم این کارها کم بشود.(۱)

مبادا انسان به‏ خاطر اینکه دیگران ببینند، کارى را انجام دهد
یکى از ویژگیها که بسیار مهم است تا براى خودسازى به آن توجه کنیم و شاید جنبه تقدمى هم داشته باشد، «اخلاص» است. اخلاص عبارت است از کار را خالص انجام دادن و اینکه کارى را مغشوش انجام ندهیم. گاهى هست که کسى عبادت نمى کند و گاهى عبادت کند؛ اما مغشوش و ناخالص. این هم مثل آن است. خالص بودن عبادت و خالص بودن عمل، این است که براى خدا باشد. در بین مردم، متأسفانه خیلى رایج است که کارهاى خوب خودشان را بر زبان بیاورند و بگویند. کأنه توجه ندارند که نباید کار نیک را به زبان آورد و گفت که ما مى خواهیم این کار را بکنیم یا ما این کارها را مى‏کنیم. البته برخى جاها استثناست. در جاهایى، بعضى از کارها باید در علن انجام گیرد. در روایات در باب صدقه، آمده است که «صدقه سر» این ثواب را دارد و «صدقه علانیه» این ثواب را. یا مثلا عبادات گروهى، جلوى چشم مردم انجام مى گیرد و باید انجام گیرد؛ و این از شعائر الهى است. اما بسیارى از عبادات یا اغلب عبادات، آن روابطى که بین خود انسان و خداست ذکر، توجه، دعا، نافله، شب زنده‏دارى، سحرخیزى، احسان‏ و کارهاى نیک باید بین خود انسان و خدا بماند. مبادا انسان به خاطر اینکه دیگران ببینند، کارى را انجام دهد! کارى که انسان به خاطر توجه دیگران به خودش انجام دهد، از نکردن آن کار بدتر است؛ زیرا نکردن کار، یعنى انسان کارى را انجام نمى دهد. کارى که انسان براى جلب توجه دیگران نسبت به خودش انجام داده، کأنه انجام نداده است. البته بدتر بودنش هم از این جهت است که عمل شرک آلودى انجام داده و این عمل شرک آلود، فعل حرام است و دورکننده است. بنابراین همه مان در هرجا و در هر موقعیتى که هستیم، باید خیلى تلاش کنیم که کار را خالص انجام دهیم. اگر کار براى خدا انجام گیرد و نیت براى خدا خالص باشد، اشکالاتى که معمولا در کارها مشاهده مى شود، پیش نخواهد آمد. ما وقتى مصالح واقعى را فداى حرف این و آن مى کنیم که بخواهیم کار را براى این و آن انجام دهیم. انسان وقتى کار را براى خدا مى خواهد انجام دهد، فقط نگاه مى کند ببیند تکلیفش چیست؟ نگاه نمى کند که یکى خوشش مى آید، یکى بدش مى آید؛ پیش چه کسى آبرو پیدا مى کند و پیش دیگرى از آبرو مى افتد.(۲)

به هم رحم کنید تا خداى متعال به شما رحم کند
به مردم عرض می کنم: به هم رحم کنید تا خداى متعال به شما رحم کند. کسانى که دستشان باز است، دست تعدى به سمت منافع و مصالح دیگران دراز نکنند. کسانى که زرنگى و هوش و امکانات و قدرت و مسئولیت و تواناییهاى گوناگون فردى و اجتماعى دارند، از این تواناییها در راه تعدى به دیگران استفاده نکنند. خود را بنده خدا بدانیم؛ در مقابل بقیه بندگان خدا، خود را موظف به همراهى، احسان‏، نیکى و رعایت انصاف بدانیم؛ آن‏گاه باران رحمت و فضل خدا بر سر ما خواهد بارید؛ ما را شستشو خواهد داد و برکات خود را بر ما نازل خواهد کرد. البته این وظیفه همه است؛ ولى کسانى که در جامعه تمکن و قدرت و مقام و ثروت و نفوذ کلمه اى در میان مردم دارند، بیش از دیگران در مقابل این بار سنگین- بار خودسازى و محدود کردن قواى خود از تجاوز به دیگران- مسئولند.(۳)

باید روز به روز فضائل اخلاقى در بین ما رشد کند
در زمینه فرهنگ، اخلاق عمومى و عدم رواج فضائل اخلاقى، مشکلاتى داریم. باید روز به روز فضائل اخلاقى در بین ما رشد کند. صبر ما، شکر ما، ذکر ما، احسان‏ ما، مروت ما نسبت به دیگران، اجتناب ما از ایذاء دیگران، میل ما به خدمت به دیگران، روز به روز باید در بین جامعه رشد پیدا کند. اینها به خودى خود پیش نمى آید؛ اینها کار لازم دارد، تلاش لازم دارد. در این زمینه ها کوتاهى داریم.(۴)

باید انفاقها بیشتر باشد
امروز درآمدها با گذشته قابل مقایسه نیست؛ درآمدها از سابق خیلى بیشتر است. سابق کجا این همه درآمد بود؟ آیا این همه امکان درآمد بود؟ این کارخانه ها و این وسایل مکانیزه نبود؛ طبعا درآمدها خیلى محدود بود؛ درآمد یک فرد بود. امروز هر فردى ممکن است درآمد یک مجموعه یا شبیه یک مجموعه را داشته باشد؛ بنابراین درآمدها بیشتر است؛ به همین نسبت باید انفاقها بیشتر باشد. جامعه بزرگتر شده و سطح زندگی ها هم بالا رفته است؛ هرکس که چیزى از این سطح عالى را نداشته باشد، قهرا فقیر است. بنابراین، روح انفاق و نیکوکارى‏ بایستى در جامعه توسعه پیدا کند و جزو ایمان مردم بشود و هرکس بنا را بر این بگذارد که در اموالش «و فی اموالهم حق للسائل و المحروم»(ذاریات/۱۹) واقعا براى محرومان حق قائل باشد؛ یعنى این را حق آنها بر خودش بداند؛ تفضل خودش بر دیگران نداند؛ قرآن اینطورى مى گوید؛ نمى گوید که شما به دیگرى تفضل مى کنید؛ مى گوید او در مال شما حق دارد؛ «حق للسائل و المحروم».(ذاریات/۱۹) در جاى دیگر مى فرماید: «حق معلوم. للسائل و المحروم». (معارج/۲۴و۲۵) به هرحال، ما در جامعه اسلامى باید این را به عنوان یک فرهنگ در بیاوریم.(۵)

راه تحویل «حال» به «احسن حال»
انسان، غالبا بدیهاى کار خودش را نمى شناسد. به عبارت دیگر، حب نفس نمى گذارد که ما به نواقص و عیوب خودمان آشنا شویم. پس، باید اول این نواقص و عیوب را جستجو کنیم و بشناسیم و با برطرف کردن آنها، خودمان را به خدا نزدیک سازیم. به تعبیر من، «با خدا، آشتى کنیم.» سپس، آشتى با مردم، صفا با مردم، وفا با مردم، نیک رفتارى با مردم و نیکوکارى‏ با مردم را- یعنى با همه قشرها؛ مخصوصا با کسانى که ضعیفند؛ چه ضعیف از لحاظ جسمى، چه ضعیف از لحاظ مالى، چه ضعیف از لحاظ موقعیت اجتماعى و چه ضعیف از لحاظ ندانستن راه و چاه زندگى- سرلوحه رفتار خود قرار دهیم. در برابر هرکس که قرار مى گیریم، مخصوصا اگر ضعیف باشد، به تصحیح رفتارمان با او بپردازیم و سعى مان این باشد که با مردم خوب و بندگان خدا، حالت آشتى پیدا کنیم. اگر در این جهت پیش برویم و خودمان را لحظه به لحظه پیراسته تر کنیم، آن وقت، تحویل «حال» به «احسن حال» انجام گرفته است. نمى گویم که «بهترین» خواهیم شد. اما إن شاء الله به سمت «بهترین» حرکت خواهیم کرد.(۶)

خوشا به حال نیکوکاران
لحظه لحظه عمر را قدر بدانید. از ساعات عمرتان براى نیکوکارى‏ استفاده کنید. خود را به خدا نزدیک کنید. اوقات خود را به تلاش در راه خدا و مجاهدت براى او مستغرق کنید. ساعات زندگى، سالهاى زندگى، به سرعت برق مى گذرد؛ در عرصه قیامت این لحظات را به یاد خواهید آورد. خوشا به حال نیکوکاران و بدا به حال زیان‏کاران.(۷)

احسان، بی منت؛ وعده، بدون خلاف
اینکه انسان دوست داشته باشد او را ستایش کنند، از بهترین فرصتهاى شیطان است که از آن بهره مى برد؛ مى آید احسان‏ محسنین را از بین مى برد؛ یعنى آن نیکوکارى ها و زیبایى ها و آرایش هاى معنوى و روحى را از شما سلب مى کند … سر مردم منت نگذارید و بگویید ما این کارها را براى شماها کرده ایم. وظیفه بوده، انجام داده اید. اگر انجام داده باشید، وظیفه تان را انجام داده اید؛ منتى سر مردم نگذارید. … کارهایى را که انجام داده اید، بزرگ نمایى نکنید. گاهى انسان کارى را انجام مى دهد، بعد در ستایش آن کار خیلى مبالغه مى کند؛ چندین برابر آنچه حقیقت کار است. … خلف وعده هم با مردم نکنید. آنچه به مردم وعده مى دهید، اصرار داشته باشید که آن را انجام دهید؛ یعنى خودتان را گردن گیر آن وعده بدانید. اینطور نباشد که بگوییم نشد که نشد؛ چه کار کنیم؛ نه، اصرار کنید. البته یک وقت انسان به اضطرار برخورد مى کند، آن بحث دیگرى است؛ اما تا آنجایى که توان و قدرت در شما هست، تلاش کنید وعده اى را که به مردم دادید، عمل کنید و منت هم نگذارید. … منت، احسان را باطل مى کند و بزرگ نمایى نور حق را از بین مى برد.(۸)

منابع و مآخذ:
(۱) بیانات در دیدار با اعضاى شوراى مرکزى و مسئولان کمیته امداد امام خمینى(ره) ۱۲/ ۱۲/ ۱۳۷۰
(۲) بیانات در روز اول ماه مبارک رمضان‏ ۰۴/ ۱۲/ ۱۳۷۱
(۳) بیانات در خطبه هاى نماز عید سعید فطر ۲۵/ ۰۹/ ۱۳۸۰
(۴) بیانات در دیدار مسئولان نظام جمهورى اسلامى ایران ۱۶/ ۰۵/ ۱۳۹۰
(۵) بیانات در دیدار با اعضاى شوراى مرکزى و مسئولان کمیته امداد امام خمینى(ره) ۱۲/ ۱۲/ ۱۳۷۰
(۶) بیانات به مناسبت حلول سال ۱۳۷۳ شمسى ۰۱/ ۰۱/ ۱۳۷۳
(۷) بیانات در خطبه هاى نماز عید سعید فطر ۰۹/ ۱۱/ ۱۳۷۶
(۸) بیانات در دیدار اعضاى هیئت دولت‏ ۱۷/ ۰۷/ ۱۳۸۴